Category / Samfunn og politikk

by skjalg

300 dagar i Spania – Tankar om eit år i utlandet.

Eg har bruka ein del timar til å tenkje. Det er vel ikkje så overraskande, tenkjer du…Det eg meiner er eg tenkjer på livet, kjærleiken og døden…. Eller noko sånt. Er det ikkje det det heile går ut på? Vel, eg sit på ein stein og ser utover landskapet der eg har budd samen med Unni Elisabeth og Kitty Karina dei siste 10 månadene. Her har eg budd og levt, gjort alle dei tinga som ein gjer andre plasser tenkjer eg. Det er tri ting som har gjort opphaldet litt stutt og litt mindre utfordrande. For det fyrste visste me at det blir kun eitt år, kanskje to. For det andre så har ikkje vore skikkeleg her, eg meiner i skikkelege Spania, slik eg har skrive om før. <for det tredje så har dei fire heimreisene til Noreg understreka «feriefølelsen». Det har og vore stunder der tida har vore vanskeleg og der dagleglivet har sett meg på nye prøver og gitt meg mange utfordrande tankar.

Skjalg les om framtida si. Det ser ikkje lyst ut for "dei gamle" som må slita meir!

Eg las nett ei interessant artikkel i Dag og Tid som tok for seg pensjonane vår. Det vil jo gjelde meg og. Eg er 56 år og skal om ikkje så altfor lenge vera pensjonist. Pensjonist, det er noko tungt og gamalt med det ordet. Eg har alltid sett på pensjonistar som gamle folk…. Og der er vel rett?? Eller? Det er mange pensjonistar her på Costa Blanca, ja det fins visst fleire tusen fastbuande nordmenn langs den spanske solkysten. Berre i Alfaz del Pi bur det 5000 nordmenn, svært mange av dei er pensjonistar. Artikkelen i Dag og Tid fortel om ei sannheit som svært få på min eigen alder tenkjer over – at dei vert minstepensjonistar sjølv om dei har hatt ei løn på over 400 tusen kroner (2009-kroner). Lurt av myndigheitene med andre ord… For meg betyr det mindre har eg funne ut. Eg har aldri tent så mykje pengar…

Året i Spania har vore eitt år med mange tankespinn og mykje skriveverksemd på nettet. Eg håper det er mange som lese dei orda eg har skrive til dykk frå Spania. Det har vore kjekt det, å skrive. Har alltid hatt ynskje om å gjere meir av det. Der må eg sei eg har fått gjort det eg hadde planar om dei siste 10 månadene. Ein del av dette er arbeidet med film, som trass alt er mitt yrke gjennom snart 40 år (!)

Huset me leiger med den store blomsterbusken. Unni blir til slutten av oktober.

Me kom til Spania den 23. august i fjor, Unni Elisabeth og Kitty Karina og eg.  Kitty Karina ja, ho har nok hatt det mest innhaldsrike året. Då ho kom hit i august, var det eit tøff tid med frykteleg vond heimlengt. Det var vanskeleg å ta farvel med Falke, og venene i Stavanger. Kitty Karina gret sine modige tårer meir enn ein gong då.

Me kosa oss mykje i vatnet!

Det letta svært mykje etter eit par veker på den nye skulen. Der fekk ho mange nye vener, som ho har hatt fine stunder med i det siste året. Eg jobba i starten med planar om ein dokumentarfilm om hennar liv i Spania. Det vart nokre tette og tøffe opptak med henne, noko ho ikkje var heilt førebudd på. Me snakke mykje om dette før me reiste, dette var noko ho ille. Ho har trass alt 6 filmroller bak seg frå før, men dette var annleis. Det vart frykteleg nært og veldig personleg. Det vart feil for henne. Ho spurte om eg ikkje kunne stoppa og eg måtte jo høyre på henne! Eit vanskeleg val, men det var hennar liv eg ville vise og då så….

Kitty Karina har fått gjere mange kjekke ting i Spania!

Det har endra planane mine ein tanke, slik at eg no skriv på fiksjon, dvs eit filmmanus om ei jente (ikkje Kitty Karina) og hennar liv i Noreg og Spania. Denne historia har fått arbeidstittelen «Ville Venn» og handlar om ei jente som er på jakt etter sin ukjente far i Spania. Det har vore eit spanande prosjekt dette, som eg held fram med heime i Noreg. Eg har og skrive eit manus for Psykiatrisk Opplysning. Elena heiter den historia og skal moglegvis bli film til neste sumar. Før den tid må eg hjelpe PO med å skaffe 500tusen kroner.

Anna har hjelpt oss med spansken dei siste 7 vekene...

For å konkludera året, så må eg sei det har vore positivt. Det har styrkja Kitty Karina trur eg. Unni Elisabeth og eg har fått ei oppleving me ikkje har prøvd før. Me er mange erfaringar rikare som me nok får bruka i åra som kjem. Det me ikkje er nøgd med er at spansken vår ikkje har blitt stort betre enn då me reiste for eitt år sidan…. I ein siste freistnad for å rette opp dette hyra me ein privatlærar ein time i veka. Om det hjelpte – kanskje litt…

Takk til alle dei som har fylgd med i nokre av dei orda eg har skrive, og ikkje minst dei få som har lese alle dei 97 postane eg har laga gjennom desse  49 vekene sidan det fyrste innlegget den 28. august 2009! Takk for merksemda! No kjem andre tider og andre opplevingar og andre bloggar! Skjalg 🙂

PS…… Unni Elisabeth reiser attende til huset i Tita den 23. august. Ho er tilsett som konstituert rektor på skulen der ho har jobba det siste året. Kitty Karina og Skjalg blir i Schancheholen, og me ventar henne attende i byrjinga av november 2010.

by skjalg

Oliventreet – Livets tre – El árbol de olivo que da la vida

Skjalg omgjeve av oliventrer i Castilla vest av Madrid i september 1968. Foto: Steinar Omdal.

Det er nokre ting i livet som opplevast som ganske varige. Det er sjølvsagt naturen rundt oss. Det er fjella heime i Noreg, og det er trea våre. Dei blir ikkje så gamle som fjella, men det er noko varig, trygt og traust over dei. Oliventreet såg er fyrste gong i Spania i 1968. Det er ikkje lang tid sidan – for i eit oliventre. Dei vert ofte sers gamle.

Noko trygt og heimleg med eit gamalt oliventre. Ein plass å sverme? Foto: Kitty Karina Høthe Omdal.

Ja opptil to tusen år seiest det! Wikipedia, dette leksikonet på nett, hevdar at det er tre rundt Middelhavet som er så gamle. Eg fann eitt bilete av eit tre frå  Kreta, Chania, som dei hevdar er 4-5 tusen år! .. men i Kroatia på øya Istria skal det vere eit oliventre som er dokumentert 1600 år gamalt! Dette treet ber framleis over 30 kilo oliven kvart år!

Provinsen Jaen opp mot Sierra Nevada har den største olivenproduksjonen i Spania.

Det skal ifylgje Wikipedia, vere over 750 millionar oliventre i verden. 95% av desse står i landa kring Middelhavet. Oliventreet er omtala i gamle skrifter frå oldtida og er bruka i kosthald og helse så lenge menneskje har gått på denne jord. Eit spansk ordtak verdset oliventreet høgt: Det seier at eit oliventre gjer attende 20 gonger meir enn eit menneskje kan.

Oliventrea tek mot den livgjevande sola. Her blir det laga mykje sunnheit for oss!

Olivenbløming

Oliven er frukta som kjem frå treet. Denne vert nytta mykje her ved Middelhavet. Dei har ho i maten på mange vis. Då eg fyrste gong smaka på oliven i september 1968, var det ei beisk og vond smak. Eg vart fortald av far min at olivenfrukta måtte gjære nokre månader i saltlake for at den skulle kunne etast.  Eg lika det ikkje spesielt godt då heller, men slik er med så mykje me et – me endrar smak med åra. Oliven er jo veldig godt det…i mange smakar og variantar.  Det er skrive mykje om oliven og olivenolje. Om dei helsebringande verknadene. Det seiast jo at folk i middelhavslanda har eit betre og sunnare kosthald sidan dei nyttar så mykje oliven i maten. Oliven og kvitlauk. Det er ein kombinasjon for god helse og eit langt sunt liv…. Det trur eg på! Me har alltid nytta desse to ingrediensar i matlaginga i hemer vår. Trur eg har bruka dette heilt sidan er byrja lage dagleg varm middag til familien i 1987…

Dei tek godt vare på oliventrea! Oliventre for omplanting.

Oliven er trevirke,  frukt og olje. Som olje kan den og nyttast i mat og hudkremar og som helsebringande væske i medisin. Spania står for 36% av verdsproduksjonen av olivenolje. Dei turane me hadde vestover i vinter og vår (Granada, Sevilla og Cordoba) tok oss gjennom dei største olivenplantasjane i landet. Det var flott å sjå dei svære markene og bakkane som breidde seg ut i flotte grafiske bilete. Ei oppleving for (det fotografiske) auget. Spanjolane er også dei som konsumerer mest olivenolje. Eg nyttar olivenolje i maten mykje. Men eg har oppdaga at eg ikkje brukar meir her i Spania enn heime. Det forundrar meg, men det har vel me vane å gjere. Har alltid bruka olivenolje og oliven. Me et meir oliven heime, fordi me er vane me dei krydra variantane som finst i innvandrarbutikkane. Skal lage meir salat framover tenkjer eg. Det har vore for lite av den slags til no. Me har lagt på oss fleire kilo, så her må det handling til!

Sånn, der var olivensalaten ferdig til servering!

Andre familiemedlemmer på tur:  Odin… Han er på ei 60-dagars reise i USA og skriv blogg frå turen. Ta ein kikk!
Hans nettlenkje ligg permanent på sia mi til høgre… «Odin si heimeside»

by skjalg

Citroen 2CV – Fyrste bil eg hugsar. El primer coche que recuerdo

Det er noko spesielt å sette seg inn i ein 2CV. Denne var jo neste ny!

Skjalg mellom klassiske 2CVar og 2CV-Mehariar.

Den fyrste bilen eg hugsar eg køyrde i var ein 2 CV (deux chevaux, fransk for to hestar). Det var min onkel Eldar Omdal og kona hans Bodil som kjøpte denne i 1958-59. Har nokre vage minne frå desse turane. Det var noko med den spesielle mjuke rørslene i bilen. Setene var enkle, med tydelege metallfjører i og bilen sine rørsler var mjuke og me dansa bortetter vegen i bilen til onkel. Eg hugsar me var fleire turar med han til Omdal i Eigersund, innover vegen til heimstaden til bestefar, Ingvald. Vegen var smal og svinget, det var helst ein kjerreveg, ikkje laga for bilar. 2CV smaug seg fin over bakkane, over den  smale grusbanen med høge midtlina av små og store steinar. 2CVen var jo sers høg under og kunne køyre der andre ikkje kom fram.

Tur til Omdal i 2CV. Aasny og Skjalg såvidt det er over bakre vindu!

Tur til Omdal i 2CV. Aasny og Skjalg såvidt det er over bakre vindu!

2cv, kanskje ein 1978 modell. Med norske skilter i Spania!

Her i Spania har eg møtt mange 2cvar. Så mange at eg har byrja snuse på dei for kanskje å ta med heim til Noreg! At Unni Elisabeth og alltid har hatt ynskje om ein slik bil har jo ikkje lagt ein dempar på kjøpelysten. Kunne tenkt meg ein som var eldre enn 1980-modell, då slepp ein unna me avgifter for veteranbil. Me har jo ein garasjeplass i Kviteseid som passar ypperleg! Fint å kunne køyre langs Telemarksvegane i ein sånn flott doning!! Noko og buse seg etter mellom alle dei store AMcar-veteranane i Vest-Telemark, tenkjer eg!

Denne fine raude såg eg i Benidorm!

Og denne grøne fann eg utanfor Altea.

Overalt kor me har reist har er sett bilen køyre eller stått parkera. Det er tydeleg at bilen held seg godt, i alle fall her i varme tørre Spania. Her om dagen eg var ute å sykla traff eg på ein kvit, som eg berre måtte ta bilete av. Den fyrste eg fekk avfotografere i fart, for å sei det sånn. Det vise seg seinare at det faktisk var ein norskregistrert bil! Eg vitja og ein bruktbilselgar i september då Jan Erik og Signe var på vitjing.

Her står gamle gode veteraner på rekkje og rad! Vemodig å sjå..

Utruleg å sjå så mange poteniselle kjøyrbare bilar (utan rust)...

Under ein av våre mange reiser omkring i Communidad Valencia kom med over ein interessant stad. Der var det samla minst 150 2CVar i forskjellig alder og utsjånad. Her var det bilar attende til den fyrste tida i 1948 då Citroen byrja å laga den populære bilen. Det blei laga ialt 3.8 millonar av denne, men og varebilar og små lastebilar. På staden me stoppa var varebilar, og personbilar i alle utgåver. Nokre såg ut som dei kunne køyrast rett ut porten. Her var og andre Citroenmodellar, ja til og med ein Trabant frå Aust-Tyskland. Den kan eg tenke var frå kring 1980. Eigaren av plassen hadde spesialisera seg på delar til 2CV og det kan jo trengast, så mange 2cver som rullar rundt i Spania i dag.

Mykje å hente her for ein 2CV-restauratør!

Anar me litt kjærleik i blikket her - er det bilen eller fotografen?

Denne ser ut til å ha vært med i ein mafiafilm...

Vitjinga på denne plassen ga meg eit skikkeleg nostalgi-oppleving som nok kjem til å påverke meg i om eg vel å kjøpe ei slik eller ikkje. Dagane og vekene som kjem (+ UnniElisabeth og Eurokursen) avgjer dette….

Ein strøken 2CV fann Skjalg i september, i Benidorm. Hos ein bruktbilselgar.

6900 Euro, eller 55.000 kroner for ein nesten ferdig restaurera bil.

Ei lita melding til dykk som kjenner Odin… Han er på ei 60dagers reise i USA og skriv blogg frå turen. Ta ein kikk!

by skjalg

Eit kulturelt hjartesukk – Un suspiro culturales

Ei veke sidan eg skreiv sist. Håper alle fekk med seg La Mujer Espanola. Kjekt å nytta gamle bilete frå turen min i 1968.

Det skjer ikkje mykje her oss i Spania nett no. Ikkje meir enn i kvardagen heime i Noreg vil eg meine. Eg og Unni har vore på ein liten utflukt til Sella. Ein liten koseleg landsby (alle landsbyar er koseleg her!) 50 minuttars køyring inn i landet, rett vest for Puig Campana , ein fjelltopp eg vil klatra i vår. I Sella fekk me sjå eit kupert landskap med gamle terrassar som blei lagd av maurarane for 500 år sidan. Landskapet minner litt om risterrassane i Kina, Vietnam og Thailand, men der er dei jo mykje eldre. Nokre av dei me såg i Kina var framleis i bruk, og dei var over 3 tusen år gamle….

Landskapet ved Sella minner om risterassene i Kina. I skya bak, Puig Campana.

Terrassane i Sella har ikkje risplanter, men mandeltre. Området kring fjella her sør for Valencia er dominera av appelsin-, oliven- og mandeltre. Me er inne i appelsinhausten, sjølv om det enno er mange tre bugnande fulle av frukt. No ventar me på mandeltreblomstringa! Den skal visst vere spektakulær! Det gleder me oss til!

Mandeltreet.Snart kjem blomsten ut!

Då me vandra rundt i Sella, denne søndags ettermiddag var det ikkje eit menneske sjå i dei smale bratte gatene. Me tok oss inn på ein bar som var open. Den låg vegg i vegg med landsbyens kyrkje der tårnet såg ut som om det skulle ramle ned når som helst!  I den brune baren sat det tri eldre mannfolk. Dei var nok stamgjester. Etter kvart kom det fleire inn og dei tri eldre mennene sette seg til å spela kort. Samtala var levande, synd me ikkje forstod kva dei snakka om!

God stemning rund spelebordet på baren i Sella. Slike plassar likar eg meg!

Unni fekk godt selskap her i baren. Alle saman drakk kaffi!

Det er noko spesielt å vandre rundt i desse små landsbyane. Det sett tankane i sving om kva for liv dei lever her. Det hadde vore kjekt å snakka betre spansk og gli inn i miljøet, bli ein av innbyggjarane og leve tett med spanjolane. Unni Elisabeth, Kitty Karina og eg valde å bu nær skulen der Unni jobbar. Det har førd oss inn i eit internasjonalt miljø med lite spanske innslag. Dette har eg skrive om tidlegare. Å gå rundt i Albir er som å gå i ein kvar europeisk liten by, eller snarare ein krysning av mange europeiske landsbyar! Ein eurolandsby. Det er berre ein stor forskjell… Aldersamansettinga.

Stille i gatene. Siestatid i Sella!

Demografisk sett er Albir ein sers annleis by. På vinteren er det mest eldre folk å sjå. Det er mange pensjonistar frå fleire europeiske land som bur her om vinteren. Dei einaste unge me ser er barn som er på besøk hos desse fastbuande pensjonistane. Og så er det meg og Unni då!  Å leve her er ikkje å leve i Spania, slik eg ser det. Det blir eit isolert norsk/engelsk/hollandsk liv, alt etter kva miljø ein sjølv er i. På sumarstid vert Albir ein turiststad som mange andre plassar langs Spanskekysten. Om eg skulle vald eit opphald for min eigen del så hadde eg busett meg i ein spansk landsby. For det fyrste ville eg hatt meir personlig nytte av det, ville ha lert meg spansk på kortare tid og det hadde passa mitt personlege budsjett myke betre! For det skal og seiast, at det er mykje dyrare å bu her. Leige av bustad er dyrare, tenester er dyrare, restaurantane er dyrare, kort sagt dei generelle levekostnadene er høgare enn andre plassar i Spania.

Unni insistera på å bli med på bilete frå Sella. Puig Campana i bakgrunnen.

Det er mykje billegare bustad inne i landet!

by skjalg

Den spanske kvinne i to delar – Mujer española en dos partes

Spania 1968

Kvinner vaskar kler i Rio Tormes, Salamanca, september 1968 (foto: Steinar Omdal).

Spansk landsby, Andalucia. Rundt siesta-tid. Eg høyrer høg skjerande kvinnestemme. Borti gata ser eg ein mann og kvinne og ein gut på 5-6 år kome ut frå ein bar. Kvinna kledd i stakk, mannen i arbeidskler, ein gardbrukar ser det ut til. Han går ustødig, er openbart rusa. Kvinna snakkar høg og fort, slår på mannen sin der dei går bort etter. Den vesle guten heng etter den andre handa til mora, han gret…

Meg sjølv, som 15åring, blant menn på veg til baren, Andalucia, 1968.

Spania 2010

Etter å ha budd i Spania i snart 5 månader så har eg gjort mine observasjonar om skilnader på norsk og spansk kultur.  Me opplever den spanske kulturen med lever med sia av spanske menneske og observerer litt av spansk kvardag. Eg har skrive om nokre av dette før, men no er det tida inne til  å skrive om menneskje, det spanske menneskje eller nærare bestemt, den spanske kvinna! La mujer española.

Spanske kvinner står ikkje attende når det gjeld moderne moter.

Spania er merkt av eit langt tidsrom med konservativ styring frå 1936 til 1975. Dette har sett tydeleg merke på land og folk! Fredrico Franco styrte Spania med jernhand.

Fredrico Franco 1968

Denne fascistiske politikken som militærdiktatoren stod for var saman med den katolske kyrkja si sterke stilling ein viktig faktor for å halde dei strenge konservative rammene på plass. Innan familielivet var det tydeleg. Kvinna sin plass skulle vere i heimen å stelle med hus og born og mannen var ute på markene og stadig i landsbyens bar. Synleg – som familiens patriark. Det var dette eg hadde som svake minne frå min fyrste tur til Spania i 1968. Det var eit samfunn som var styrt av militæret,  politiet og kyrkja. Alle tydelege mannsbastionar.

Spanske kvinner pyntar seg mykje til fest!

Dei pyntar seg mykje med smykke til fest!.

Den katolske kyrkja si styringa av familielivet gjekk langt utover det me opplevde i andre delar av Europa på denne tida. Til dømes var ikkje prevensjon og familieplanlegging på den offentlege agendaen i Spania. Familielivet var berre ein privatsak, som kyrkja fekk ta seg av. Dei store endringane kom etter 1975 (Franco døydde same året som med hadde FN sitt kvinneår). Spania har gått veldig langt på sers kort tid. Dette kan ei sekulær politisk venstreside ta mykje av æra for. Det spanske sosialistpartiet har hatt ei klar haldning til den politiske, økonomiske og kulturelle utviklinga i landet sidan åttitalet. Dette har tent dei spanske kvinnene spesielt, som er gått frå å vere blant dei mest undertrykte i Europa på 60talet til å vera blant dei mest frigjorde i dag.

Cristina kan noko om både norske og spanske jenter.

Cristina er i moderne spanske kvinne. Ho har budd i Noreg og.

Som all god og positiv utvikling har også denne ei mørk bakside. T.d har den registera valden mot kvinner auka. I fylgje det spanske likestillingsdepartementet blir 30% av alle drap i Spania knytta til partner-relasjonar. Mest alle desse drapa er utførd av menn.  Kan dette ha noko med at utviklinga har gått for snøgt? Er kontrasten frå den fascistiske tida med Franco for stor? Har t.d den spanske mannen hatt problem med å sjå og akseptera utviklinga?

Spanske kvinner er meir synlege i overalt i samfunnet enn før, som her i Alicante.

Kvinnene er på veg fram. Dei markerer seg på stadig fleire område, nett som i Noreg. Kvinnelige sjefar og forretningskvinner er meir vanleg. Går det  for snøgt for den spanske mannen? Har han ikkje klart endringane som likestillinga har ført med seg? I dag er likestilling i arbeidslivet i Spania 43% og Norge 49%. Det kan sjå ut som om den spanske mannen er i utakt med kvinnene sine, sidan han må ty til fascistisk valdeleg machokultur!

Spania 2010

I 2010 går spanske menn framleis i baren og drikk saman med andre menn...

I politisk styring er Spania omlag likt med Noreg, likestillingsprosenten er 36.  Kvinnene er blant dei mest likestilte i Europa, og  dei er og blant dei mest kvinnelege synes eg. Den spanske kvinna er oppteken av si feminine side og veit å framheve den. Det merkar eg i måten dei ter seg og kler seg. Dei framhevar de feminine trekk med å vere motebevisste. Eg får eitt inntrykk av at dei spanske kvinnene ser meir kvinnelege ut fordi dei kanskje er så bevisste deira eiga kvinnelege identitet. Framveksten av likestilling mellom kjønna har understreka dette. Og mannen, han heng etter. Han går framleis på bar og drikk, treff likesinna menn som diskuterer fotball og dei umogelege kvinnene sine! Eller er det ikkje slik? Skal sjå meir på tilhøve mellom dei spanske kvinnene og mennene deira seinare.

Del to av den spanske kvinna(!) kjem etter min neste tur til Noreg.